Ξεκινώντας να ψάχνω τον αριθμό των νέων γκαλερί και art spaces που έχουν ανοίξει τα τελευταία τρία χρόνια στην Αθήνα, και έχοντας στο μυαλό μου να φτιάξω έναν οδηγό με όλους τους νέους χώρους τέχνης, διαπίστωσα με έκπληξη ότι είναι περισσότεροι από τριάντα!
Από την έναρξη της πανδημίας μέχρι τα Χριστούγεννα του 2021, πάνω από είκοσι χώροι εμφανίστηκαν στο ευρύτερο κέντρο της Αθήνας, αριθμός τεράστιος για μια πόλη που δεν είχε συνηθίσει σε αυτό το art booming. Από μεγάλες διεθνείς γκαλερί που συνεργάζονται με γκαλερί του εξωτερικού ή είναι παράρτημά τους, μέχρι αυτοδιαχειριζόμενους χώρους και artist spaces ή urban galleries, που μπορεί να μην είναι του ίδιου μεγέθους και της ίδιας εμβέλειας, ούτε να απευθύνονται στο ίδιο κοινό, αλλά όλοι προωθούν με κάποιον τρόπο την τέχνη.
Η Αθήνα έχει μπει με πολύ δυναμικό τρόπο στον διεθνή καλλιτεχνικό χάρτη, και αυτό που ξεκίνησε από την εποχή της Documenta σήμερα έχει γιγαντωθεί. Πρόκειται κυριολεκτικά για μια άνθιση των χώρων τέχνης που κανείς δεν ξέρει πού θα οδηγήσει.
«Αυτήν τη στιγμή σίγουρα έχει ένα vibe η Αθήνα, μιλάει γι’ αυτό πολύς κόσμος κι αυτό την κάνει ελκυστική σε καλλιτέχνες και σε ανθρώπους της δημιουργίας, και όπου πάνε οι καλλιτέχνες ακολουθούν και οι γκαλερί», λέει η ιδιοκτήτρια ενός εκθεσιακού χώρου που συνεργάζεται με γκαλερί του εξωτερικού.
«Υπάρχει μια ελευθερία που μπορεί να μην υπάρχει σε άλλα μέρη, σε όσους καλλιτέχνες την επισκέπτονται αρέσει το urban lifestyle εδώ, έχει διευκολυνθεί και πολύ η κατάσταση για μπίζνες στην Αθήνα σε σχέση με πριν. Μπορεί να υπάρχει ακόμα γραφειοκρατία και τα πράγματα να μην είναι εύκολα σε σχέση με το εξωτερικό, αλλά είναι πολύ καλύτερα σε σχέση με παλιά. Παλιά αυτό λειτουργούσε ως τροχοπέδη, δεν ήταν εύκολο κάποιος ξένος να έρθει και να ανοίξει γκαλερί εδώ. Τώρα είναι πολύ πιο προσβάσιμο.
Κι επειδή όλες μας οι συνεργασίες από τον Γενάρη και μετά ήταν με γκαλερί του εξωτερικού, όλοι τονίζουν ότι κάτι υπάρχει εδώ, κάτι γίνεται, λένε “θέλουμε να ξαναρθούμε” και κυνηγάνε κατευθείαν να κλείσουν μετέπειτα συνεργασίες. Πέρα από τη δουλειά και τις διασυνδέσεις που έχουν ξαφνικά σε μια καινούργια πόλη, και ο τρόπος ζωής τους κρατάει, όλο το lifestyle. Όλοι οι καλλιτέχνες που έχουν έρθει να δουλέψουν εδώ θέλουν να ξανάρθουν».
«Η Αθήνα είναι κοντά στα μεγάλα κέντρα και εξακολουθεί να είναι πιο φτηνή από πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, αλλά αυτήν τη στιγμή είναι και μόδα για τους ξένους καλλιτέχνες», λέει ο ιδιοκτήτης μιας μικρής γκαλερί στο κέντρο.
«Πρέπει να περιμένουμε να περάσουν δύο τρεις χειμώνες εδώ και, αν δεν οργανώσουν την επιστροφή στη χώρα τους ή αν δεν πάνε σε άλλη χώρα, τότε ίσως να μιλάμε για booming τέχνης στην Αθήνα. Αυτό που συμβαίνει αυτήν τη στιγμή ίσως είναι κάτι που με τον καιρό θα ατονήσει, εκτός κι εάν συμβεί αυτό που έγινε στο Βερολίνο στη δεκαετία του 2000 που οι θεσμικοί παράγοντες, ο δήμος συγκεκριμένα τότε, το καλλιέργησαν. Δηλαδή το υποστήριξαν και το γιγάντωσαν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια θεσμική αγορά στο Βερολίνο, να εδραιωθεί το Βερολίνο ως κέντρο των τεχνών. Αυτό που συνέβαινε το 2007 ήταν πρωτοφανές, περπατούσες σε δρόμο με γκαλερί και έβλεπες πράγματα προτού τα δεις σε περιοδικό ή στο ίντερνετ.
Η δουλειά του γκαλερίστα προηγείτο της δουλειάς του δημοσιογράφου, γιατί υπήρχε όλη αυτή η υποστήριξη από τον δήμαρχο. Αυτό εδώ δεν υπάρχει, άρα γίνεται μόνο στο μέτρο που το επιτρέπουν τα grants. Παίρνει δηλαδή ένα grant το παιδί από το Λονδίνο και έρχεται στην Αθήνα επειδή είναι ακόμα φτηνή γι’ αυτόν. Αν έχεις 3.000 ευρώ το μήνα εισόδημα από οικογενειακή περιουσία ή έχεις πάρει χρηματοδότηση, στην Αθήνα ζεις σαν βασιλιάς, ενώ ούτε στη Ρώμη μπορείς να ζήσεις άνετα, ούτε στο Λονδίνο και στο Παρίσι.
Τέτοιες περιπτώσεις υπάρχουν, το ζήτημα είναι ότι αυτό καταγράφεται τώρα ως ένας ενθουσιασμός, δεν καταγράφεται ως μία προοπτική. Η προοπτική είναι που δημιουργεί ένα σημαντικό κέντρο τέχνης και επίσης η τοπική παραγωγή, να είναι κάποιος εδώ και να αναφέρεται στον εαυτό του, να μην κάνει μεταποίηση κάτι που το έχει δει στο ίντερνετ. Είναι ένα γενικότερο πρόβλημα αυτό στην τέχνη που παράγεται στην Αθήνα».
«Η ιστορία του gentrification που είχε γίνει στο West Village της Νέας Υόρκης στα ’80s συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Αθήνα, οι καλλιτέχνες ψάχνουν τα πιο φτηνά ενοίκια και μια πιο ζωή λιγότερο σύνθετη, που αυτή τη στιγμή για κάποιον ξένο υπάρχει στην Ελλάδα, ειδικά με μισθούς εξωτερικού, κι είναι πιο εύκολες κι οι παραγωγές» προσθέτει η Μ., ιδιοκτήτρια γκαλερί.
«Είναι πιο φτηνά να ζεις στην Αθήνα αυτή τη στιγμή από ο,τι στο Βερολίνο –ούτε σύγκριση με Λονδίνο ή Νέα Υόρκη- που τα τελευταία τρία χρόνια έχει ακριβύνει πολύ η ζωή. Επίσης, είναι συναρπαστικά για έναν ξένο να ζει εδώ γιατί όλα είναι καινούργια, όλα είναι κάπως χαοτικά, κι όλα αυτά που βιώνει ως εξωτισμό είναι πηγή έμπνευσης για έναν καλλιτέχνη».
Δεν είναι μόνο οι ξένοι που επιλέγουν για βάση τους την Αθήνα, είναι και πολλοί καλλιτέχνες της νέας γενιάς που έχουν φύγει στο εξωτερικό και επιλέγουν να επιστρέψουν στην Αθήνα.
“Θέλουν τον ήλιο και το καλαμαράκι”, λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής μιας γκαλερί με διεθνείς συνεργασίες. «Κάποια στιγμή ζυγίζεις την ποιότητα ζωής και καταλήγεις να λες “δεν πειράζει, ας ρίξω κάποια στάνταρ, ας πέσω σε μισθό, αλλά τουλάχιστον ας ξυπνάω με καλύτερη διάθεση κάθε μέρα”. Η Αθήνα έχει πολλά καλά, το θέμα είναι κι εμείς να ενεργοποιούμαστε και να το ψάχνουμε.
Τελευταία το παρατηρώ και στις εκθέσεις, βλέπεις και καινούργιο κόσμο, δεν είναι μόνο οι καλλιτέχνες ή όσοι δουλεύουμε σε γκαλερί που απλά συναντιόμαστε κάθε βδομάδα σε κάποια έκθεση που ανοίγει. Βλέπεις κόσμο που ενδιαφέρεται, υπάρχει μεγάλη ομπρέλα κόσμου που επισκέπτεται κάθε φορά την γκαλερί».
«Οι συνθήκες στο εργασιακό κομμάτι όλων των επαγγελμάτων ήταν ανέκαθεν δύσκολες. Πλέον παρατηρώ μια διαφορετική διάθεση ως προς τους νέους εικαστικούς καλλιτέχνες», προσθέτει ένας καλλιτέχνης που μόλις επέστρεψε στην Αθήνα από το Βερολίνο και δραστηριοποιείται πλέον εδώ.
«Ίσως ο κόσμος το έχει ανάγκη και περιμένει από τις νέες γενιές να ανατρέψουν κατά κάποιο τρόπο το κατεστημένο και να αντιπροτείνουν ένα καινούργιο όραμα. Αναπόφευκτα η τεχνολογική εξέλιξη έχει αυτονομήσει και απαγκιστρώσει τους καλλιτέχνες από ξεπερασμένα και κλειστά εργασιακά μοντέλα που δυσλειτουργούσαν.
Δεν ξέρουμε αν αυτό θα συνεχιστεί και θα εξελιχθεί, μακάρι αυτοί οι άνθρωποι να τα βρουν και να πάει αυτό που συμβαίνει τώρα παρακάτω. Γιατί ακούς τον τελευταίο καιρό να λένε καλλιτέχνες “έτσι όπως είμαι τώρα είμαι ok, δεν έχω πρόβλημα”, και εννοούν ότι έχουν πάρει λεφτά για να κάνουν ένα project, έχουν πάρει residency για δύο εβδομάδες ή έχουν βρει μια άκρη σε έναν οργανισμό, έχουν πάρει χρηματοδότηση και μπορούν να ζουν χωρίς να κάνουν δουλειές που είναι παρεμφερείς, τύπου διδασκαλία. Κάποιοι ανοίγουν έναν χώρο, γκαλερί, art space, επειδή είναι ΜΚΟ και παίρνουν κάποια χρήματα, αλλά κάποιοι δεν παίρνουν τίποτα, το κάνουν επειδή ξέρουν ότι οι ίδιοι οι καλλιτέχνες και οι φίλοι τους δεν θα μπορούσαν να εκθέσουν ποτέ. Και στη νεότερη γενιά –που δεν είναι οι μεσουρανούντες 40άρηδες– υπάρχουν πολύ καλοί καλλιτέχνες που δεν τους αξίζει η αφάνεια.
Αυτό που συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στην Αθήνα είναι κάτι που έχει συμβεί σε πολλές πόλεις, δηλαδή υπερσυγκέντρωση καλλιτεχνών που σου λένε ότι “δεν έχει νόημα να κάτσω να περιμένω, πρέπει να ενεργοποιηθώ και θα ενεργοποιηθώ σε μια μικροκλίμακα”.
Η σκηνή του Λος Άντζελες με τους τεράστιους αυτούς καλλιτέχνες δημιουργήθηκε από μια τέτοια συγκυρία, όπως και η σκηνή της Νέας Υόρκης στα ’70s. Υπήρχε ένα underground ρεύμα στη Νέα Υόρκη, όπως και στην Αθήνα. Αυτό το ρεύμα είναι underground και επίσημο ταυτόχρονα, αυτή είναι η διαφορά της εποχής μας από τις προηγούμενες. Σε άλλες εποχές θα ήταν μόνο underground, τώρα υπάρχει όλη αυτή η εξωτερίκευση των δραστηριοτήτων και όλη αυτή η όρεξη να καταναλώσεις το underground ενώ είσαι θεσμικός και μπουρζουά.
Αυτό που δεν γνωρίζω είναι πόση σταθερότητα υπάρχει για να διαμορφώσουν ένα τοπίο από το οποίο κάτι θα αναδειχτεί. Γιατί η σταθερότητα και η διάρκεια στον χρόνο είναι σημαντική για να βάλεις κάποιον χώρο σε έναν χάρτη, να υπάρχει engagement στο project. Από την άλλη κερδίζουν σε αυθορμητισμό, δεν τους ενδιαφέρει η προβολή, τους ενδιαφέρει το παρεΐστικο, και αυτό είναι το στοιχείο που λειτούργησε και στις άλλες πόλεις όπου υπήρξε τέτοια κινητικότητα – και που υπάρχει και τώρα. Αυτές οι γκαλερί που ήρθαν στην Art Athina από το L.A. από τέτοια περιβάλλοντα προέρχονται».
Πουλάει, όμως, τόση τέχνη στην Αθήνα και ποιος την αγοράζει;
«Σίγουρα κάποιος την αγοράζει για να ανοίγουν τόσοι νέοι χώροι» λέει η ο Ν., εικαστικός, που αποφάσισε να γυρίσει στην Αθήνα μετά από έξι χρόνια στη Ζυρίχη. «Μιλάμε για πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους χώρους και για πολύ διαφορετικό κοινό, δεν είναι ίδιοι οι πελάτες μιας μεγάλης γκαλερί με διεθνείς συνεργασίες με ενός μικρού αυτοδιαχειριζόμενου χώρου, ούτε ίδιες οι τιμές των έργων.
Πουλάει, πάντως, η τέχνη. Στην Αθήνα μπορείς να βρεις έργα από 5 ευρώ μέχρι όσο αντέχει η τσέπη σου, δεν κοστίζει το ίδιο το έργο ενός νέου καλλιτέχνη με κάποιου/κάποιας που είναι καθιερωμένο διεθνές όνομα. Σημασία έχει ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγαλύτερη προσφορά τέχνης από ποτέ και για φιλότεχνους κάθε οικονομικής δυνατότητας. Δεν ξέρω αν θα είναι όλοι αυτοί οι χώροι που ανοίγουν βιώσιμοι, αλλά είναι καλό που συμβαίνει.
Δεν είναι μόνο καλό για την πόλη, είναι καλό και για τους ίδιους τους καλλιτέχνες γιατί βοηθάει στην εξωστρέφεια, έχεις την ευκαιρία να γνωρίσεις κόσμο, να πηγαίνεις σε εγκαίνια όπως συμβαίνει σε άλλες μεγάλες πόλεις και να γνωρίζεις artists από κάθε καλλιτεχνικό background, να δικτυώνεσαι, κάτι που ήταν το πιο δύσκολο για έναν νέο καλλιτέχνη. Όλα τα openings είναι ανοιχτά και έχει αλλάξει και η συμπεριφορά των ανθρώπων που τρέχουν πια τις γκαλερί. Δεν είναι οι ελιτιστές σνομπ που δεν σου έλεγαν ούτε ένα “γεια” όταν έμπαινες στην γκαλερί τους.
Σήμερα τα πράγματα είναι πολύ πιο ανθρώπινα, αν παρακολουθείς τα εγκαίνια και σε ενδιαφέρει να δεις νέα πράγματα, κάνεις καταπληκτικές γνωριμίες. Όσο για το αν πουλάει η τέχνη, στην φετινή Art Athina συμμετείχαν περισσότερες από 80 γκαλερί, ελληνικές και ξένες, και από ό,τι έμαθα, οι περισσότερες έφυγαν πολύ ικανοποιημένες από τις πωλήσεις. Αυτό κάτι δείχνει…».
δείτε αναλυτικά το ρεπορτάζ του M. Hulot και φωτογραφίες στο lifo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια